Ustawa o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta (znowelizowana w dniu 16 czerwca 2023 r.) (dalej: „ustawa o jakości”) reguluje rozliczenia Narodowego Funduszu Zdrowia ze szpitalami w oparciu o jakość świadczonych usług mierzoną przez wskaźniki odnoszące się do trzech obszarów: klinicznego, konsumenckiego i zarządczego. Wprowadza również rekompensaty za błędy medyczne bez orzekania o winie. Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy celem regulacji jest wdrożenie rozwiązań prawno-organizacyjnych, które w sposób kompleksowy i skoordynowany będą realizowały priorytety opieki zdrowotnej w obszarach jakości. Znowelizowane przepisy określają zatem zadania, obowiązki i uprawnienia podmiotów obowiązanych na gruncie omawianej ustawy w zakresie monitorowania, oceny i poprawy jakości świadczeń medycznych. Istotną kwestią jest również zapewnienie pacjentom, osobom wykonującym zawód medyczny i samym podmiotom prowadzącym działalność leczniczą dostępu do wiarygodnych i obiektywnych informacji w zakresie jakości udzielanej opieki. Dokonana nowelizacja w sumie bardziej uporządkowała przepisy obowiązujące przed 16 czerwca 2023 r. niż wprowadziła nowe obowiązki.
Jak widać, ustawa o jakości w opiece zdrowotnej ma dobry cel, zwłaszcza dla samych pacjentów, którzy na co dzień są leczeni w placówkach zdrowia. Prawidłowe skoordynowanie działań przez placówki opieki zdrowotnej pozwolą na poprawę skuteczności diagnostyki i leczenia, poprawę bezpieczeństwa i satysfakcji pacjentów czy też coś czego od zawsze brakowało w naszym medycznym systemie, uzyskanie porównywalności podmiotów udzielających świadczeń. Dojście do tej koordynacji powinno następować np. poprzez systematyczną ocenę klinicznych wskaźników jakości, rejestrowanie i monitorowanie działań niepożądanych czy też eliminację potencjalnych szkód w opiece zdrowotnej. Czym jest jakość to wie chyba każdy, ale bezpieczeństwo pacjentów powinno obejmować działania tworzące kulturę, procesy, procedury, zachowania, technologie i środowiska, które konsekwentnie i trwale obniżać będą ryzyko występowania szkód, zmniejszać prawdopodobieństwo błędów i ograniczać następstwa potencjalnych szkód. Głównym celem każdego podmiotu świadczącego usługi zdrowotne powinno być właściwe ukierunkowanie polityk, strategii i działań opartych na nauce oraz doświadczeniach pacjentów. Trzeba pamiętać, że koordynując procesy należy tak projektować system zarządzania jakością i bezpieczeństwem, by móc wyeliminować wszystkie źródła możliwego ryzyka, zdarzeń niepożądanych i szkód dla pacjentów, ale też ryzyka dla pracowników ochrony zdrowia.
Szykując się do stworzenia wewnętrznego systemu zarządzania jakością i bezpieczeństwem pacjentów na pewno wielu kierownikom placówek zdrowia spędza sen z powiek kwestia zdarzeń niepożądanych. Niestety, takie zdarzenia są nieuniknione. Oczywiście, dobry system może pomóc w ich wykrywaniu, zapobieganiu lub marginalizacji, jednakże pełne ich wyeliminowanie wydaje się być nie możliwe do osiągnięcia. Chcąc lepiej zrozumieć tą kwestię ustalmy czym jest takie zdarzenie. Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt. 8 ustawy o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta zdarzeniem niepożądanym określa się zdarzenie zaistniałe w trakcie udzielania lub w efekcie udzielenia bądź zaniechania udzielenia świadczenia opieki zdrowotnej, powodujące lub mogące spowodować negatywny skutek dla zdrowia lub życia pacjenta. Bardzo często do takich zdarzeń w przeszłości dochodziło w ramach popełniania błędów pojedynczych osób, gdzie najczęściej nazwano je „błędami medycznymi”. Nowe podejście do zagadnienia pokazuje, że nazywanie zdarzeń niepożądanych „błędami medycznymi” jest nieprawidłowe, ponieważ najczęściej to sam błąd bywa głównym problemem. Nie można liczyć na to, że uda się wyeliminować zdarzenia tylko poprzez nakłanianie pracowników ochrony zdrowia do zwiększenia ostrożności. Wartością dodaną dla każdej organizacji będzie zgłaszanie każdego zdarzenia niepożądanego, ponieważ takie zgłoszenia pozwolą na wprowadzenie mechanizmów poprawiających bezpieczeństwo pacjentów. Analiza takich zgłoszeń będzie wspierać w przyszłości procesy ich unikania i eliminacji, a przynajmniej ograniczenie występowania.
Zgodnie z ustawą, podmiotem obowiązanym do monitorowania wskaźników jakości opieki zdrowotnej jest Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Jego Prezes ma obowiązek publikacji wartości realizacji wskaźników jakości opieki zdrowotnej dla świadczeniodawców realizujących świadczenia opieki zdrowotnej, dla których zostały one ustalone. Świadczenia rozliczane będą w oparciu o wartości realizacji tych wskaźników, co również odbywa się zgodnie
z zawartymi ze świadczeniodawcami umowami o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Pamiętajmy zatem, również o tym, iż prawie wszystkie podmioty, które prowadzą działalność leczniczą i udzielają świadczeń refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, są zobowiązane do uzyskania autoryzacji. Wyłączone są te świadczące opiekę zdrowotną osobom pozbawionym wolności (art. 1 pkt. 2 ustawy o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta) czy sanatorium zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 4, 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Autoryzacja przyznawana jest przez Prezesa NFZ na okres 5 lat (może się zdarzyć warunkowa na 1 rok). Warunkowość autoryzacji została określona w art. 8 pkt. 2 ustawy o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta i pojawia się wobec podmiotów w ramach możliwości wystąpienia ryzyka braku zabezpieczenia udzielania świadczeń opieki zdrowotnej, jednakże pod warunkiem, że podmiot wnioskujący w ramach przedstawionych dokumentów spełnia ogólne warunku wydania autoryzacji. Ta warunkowa autoryzacja odbywa się bez tzw. wizyty autoryzacyjnej.
Jak wspominałem powyżej podmioty medyczne (objęte ustawą) finansowane ze środków publicznych będą musiały posiadać wewnętrzny system zapewniający jakość i bezpieczeństwo pacjentów. Wdrożenie tego systemu jest spowodowane osiągnięciem celu zapobiegania występowania zdarzeń niepożądanych (art. 18 pkt. 1 ustawy o jakości). System ten musi być zgodny z wytycznymi określonymi w ustawie, rozporządzeniu czy innych wytycznych Ministra Zdrowia. Prowadzenie tego systemu polega na jego wdrożeniu, utrzymywaniu i usprawnianiu, a także ocenianiu jego skuteczności (art. 18 ust. 2 ustawy o jakości). Jest to więc zbliżona formuła do prowadzenia np. systemu zarządzania jakością zgodnie z normą ISO 9001. Różnicą jaka wyraźnie się pojawia jest to, że w ramach oceny skuteczności tego sytemu na gruncie ustawy, należy wziąć pod uwagę również wyniki badań opinii i doświadczeń pacjentów.
Dodatkową zmianą jest tworzenie i finansowanie rejestrów medycznych określających zasady raportowania
i udostępniania danych z tych rejestrów. Głównym celem prowadzenia rejestrów jest monitorowanie jakości świadczeń opieki zdrowotnej. Chcąc osiągnąć skuteczność monitorowania, ustawodawca rozszerzył zakres danych udostępnianych NFZ o płeć, datę urodzenia, przyczynę zgonu oraz jednostkowych danych medycznych.
Ustawa o jakości w opiece zdroeotnej wprowadziła również modyfikację w zakresie odpowiedzialności za opracowywanie i aktualizowanie standardów akredytacyjnych (CMJ). Akredytacja ma za zadanie potwierdzenie stosowania i zgodności z danymi standardami. Głównym celem akredytacji w ochronie zdrowia na podstawie wymagań ustawy jest potwierdzenie spełniania przez podmioty wykonujące działalność leczniczą standardów akredytacyjnych. Udzielenie takiej akredytacji jest poprzedzone przeprowadzeniem procedury oceniającej spełnienie pojedynczych wymogów. Na chwilę obecną autoryzacja jest obowiązkowa, a akredytacja dobrowolna, jednakże warto rozważyć również i akredytację. Krótko mówiąc zmiany w służbie zdrowia, wynikające z nowych przepisów, są duże. Wymagają odpowiedniego, systematycznego przygotowania do wdrożenia nowych procedur.
Patrząc z perspektywy pacjenta, wprowadzenie wymagań stawianych przez ustawę o jakości w opiece zdrowotnej
i bezpieczeństwie pacjenta oraz rozporządzenie w sprawie wskaźników jakości opieki zdrowotnej jest bardzo dobrym działaniem. Działaniem, które ma zmusić podmioty świadczące usługi medyczne do zwiększenia dbania o jakość usług oraz dobro (bezpieczeństwo) pacjentów. Działania te nie są łatwe z kolei do wprowadzenia dla podmiotów opieki zdrowotnej. Zwłaszcza, że nie mają wyboru, bo autoryzacja jest warunkiem realizacji przez podmiot wykonujący działalność leczniczą (świadczenia szpitalne) umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w ramach profili systemu podstawowego szpitalnego zabezpieczenia świadczeń opieki zdrowotnej. Dodatkowym problemem jest kwestia poznania potrzeb i wymagań pacjentów w tym zakresie. Na szczęście tutaj z pomocą przychodzi Ministerstwo Zdrowia, które opublikowało Ankiety badania opinii i doświadczeń pacjenta, które są elementem wewnętrznego systemu zapobiegania zdarzeniom niepożądanym. Obowiązek wdrożenia, utrzymania i usprawniania wewnętrznego systemu na podstawie oceny jego skuteczności oraz wyników badań opinii i doświadczeń pacjentów spoczywa na każdym podmiocie wykonującym działalność leczniczą w ramach umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zawartej z NFZ na zasadach określonych w ustawie o świadczeniach.
W kolejnym artykule: Wdrożenie zarządzania jakością w placówce postaram się w przystępny sposób opisać mapę tego procesu, tak aby było to Państwu łatwiej wykonać. Jeżeli jednak nie chcecie robić tego sami zachęcam do skorzystania z wsparcia specjalistów i do kontaktu z nami.
Autor
Przemysław Chąciak
Pełnomocnik Zarządzania Jakością
Autor:
Sylwia Ostrowska
Data dodania:
19 września 2023
Autor:
Sylwia Ostrowska
Data dodania:
21 kwietnia 2022
Autor:
Sylwia Ostrowska
Data dodania:
9 maja 2023
Autor:
Sylwia Ostrowska
Data dodania:
18 kwietnia 2023
Autor:
Sylwia Ostrowska
Data dodania:
10 stycznia 2023
Autor:
Sylwia Ostrowska
Data dodania:
16 maja 2023
Autor:
Sylwia Ostrowska
Data dodania:
25 lipca 2023
Autor:
Sylwia Ostrowska
Data dodania:
11 lipca 2023
Autor:
Sylwia Ostrowska
Data dodania:
23 maja 2023
Autor:
Sylwia Ostrowska
Data dodania:
8 sierpnia 2023